Kloosterkaart

Toelichting bij de inhoud
Deze Kloosterkaart is gebaseerd op de Kloosterlijst, die is vervaardigd binnen de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Vrije Universiteit en basisgegevens bevat over alle kloosters in Nederland tot 1800. De Kloosterlijst is raadpleegbaar als zelfstandige website: http://www2.fgw.vu.nl/oz/kloosterlijst/ . Maar de records ervan kunnen ook worden opgeroepen vanuit de Kloosterkaart.

In oorspronkelijke vorm werd de Kloosterlijst  in 2008 gelanceerd; sindsdien zijn met regelmaat verbeterde versies uitgebracht. De website bestaat uit meerdere componenten en is van een ruime inleiding voorzien, waarnaar ook diegenen worden verwezen die na het raadplegen van de Kloosterkaart behoefte hebben aan aanvullende uitleg. Het kernbestand van de Kloosterlijst wordt gevormd door de artikelen over de afzonderlijke kloosters (ruim 750). Aan deze artikelen zijn foto’s toegevoegd voorzover er in de openbare ruimte nog zichtbare herinneringen zijn. Daarnaast bevat de website onder meer deelbestanden met Kapittels en Uithoven. Een kapittel is een college van geestelijken dat aan een belangrijke kerk was verbonden maar waarvan de leden niet de kloostergeloften hadden afgelegd. Een uithof, ook wel voorwerk genoemd, is een onzelfstandige filiaalnederzetting op enige afstand van het klooster en gericht op de exploitatie van de landerijen. De kloosters, de kapittels en de uithoven zijn ook in de Kloosterkaart verwerkt.

Aanwijzingen voor het gebruik
De kaart is interactief, wat betekent dat de situatie wordt weergegeven in een jaar van keuze en dat een selectie van kloosterorden kan worden samengesteld. De keuze voor een jaar wordt gedaan met de tijdschuif onderaan of door in het venster bovenaan de kaart een jaartal in te geven. De kloosterorden zijn als kaartlagen (layers) te zien. Elke kloosterorde volgt een bepaalde regel, meestal aangevuld met een set aan constituties (een reglement) waaraan de leden van de orde zich moesten houden. Het aantal kloosterregels is gering: daarom zijn de orden gegroepeerd naar regels die elk een eigen kleur hebben. Daarbinnen wordt de variëteit aan orden weergegeven door het gebruik van icoontjes.  De kloosterordes met hun symbolen worden zichtbaar door ze in de legenda aan te klikken. Een klik op het symbool van een individueel klooster toont het bijbehorende record uit de Kloosterlijst, vaak met foto. De kapittels en uithoven zijn als aparte kaartlagen toegankelijk, en ook hier kan worden doorgeklikt naar de records uit de Kloosterlijst. Bij het inschakelen van de kaartlaag van de uithoven geldt als bijzonderheid dat alleen de uithoven worden getoond die behoren bij de tevoren geselecteerde kloosters. Wanneer het icoontje van een uithof wordt aangeklikt, worden het bijbehorende klooster en de eventuele andere uithoven daarvan gemarkeerd; aanklikken van een klooster leidt tot markering van alle bijbehorende uithoven. Als basiskaart kan worden gekozen tussen cartodb-light, Open Street Map, Bing Aerial en Bing Road.

Verantwoording
De kaart komt in de plaats van de kloosterkaart die door S. Muller Hzn e.a. in 1921-1923 is gepubliceerd in de Geschiedkundige Atlas van Nederland van A.A. Beekman. In 1941-1942 verscheen het Monasticon Batavum van M. Schoengen, P.C. Boeren en D. de Kok, een vlakdekkend overzicht van alle kloosters in ons land, maar zonder bijbehorende kaart. Sindsdien heeft het onderzoek niet stilgestaan. De belangrijkste publicaties per klooster worden genoemd in de Kloosterlijst; ze zijn ook zo goed mogelijk verwerkt in deze Kloosterkaart. Er is verder systematisch rekening gehouden met de stadsplattegronden van Jacob van Deventer uit circa 1560 (moderne edities door C. Koeman en J.C. Visser, 1992-2001; en Rutte en Vannieuwenhuyze, 2018). Voor de noordelijke provincies kon worden teruggevallen op de HISGIS site van de Fryske Akademy in Leeuwarden. De kaart ‘Kloosters omstreeks 1300’ in De Bosatlas van de Geschiedenis van Nederland berust op de gegevens in P. de Nijs & H. Kroeze (red.), De Middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden (2008-2011), waarin het recente onderzoek niet systematisch is verwerkt.

prof. dr. Koen Goudriaan
Inhoudelijke verantwoordelijkheid

drs. Ben Stuyvenberg
ICT

De Kloosterkaart is voor VU Geoplaza gemaakt onder regie van UBVU.

drs. Lida Ruitinga
Conservator Kaarten en Atlassen

Peter Vos
VU IT voor Onderzoek

Cartografische bronnen

Het betreft hier bronnen die fysiek aanwezig zijn in voornamelijk de collectie Kaarten en Atlassen van de UBVU. De bronnen laten vooral reconstructiekaarten zien met betrekking tot de ligging van kloosters in een bepaalde periode. In een enkel geval wordt verwezen naar originele kaarten (in facsimile) zoals de kaarten van Jacob van Deventer. De bronnen geven informatie over de tijdsperiode van de Kloosterkaart op VU Geoplaza (middeleeuwen tot 1800) met een ruime marge daaromheen.

Titel: De Atlas van Acker Stratingh: Kartering van de Groninger Bodem, Wierden en Waterstaat (1825-1839)
Auteur(s): Reinder Reinders
Uitgever: Eelde: Barkhuis, 2019
UB code: UB LK.12130gk:16202
Met o.a. informatie over oude kloosterterreinen op de geologische kaart van 1837, p.257.

Stedenatlas van Jacob van Deventer: 226 Stadsplattegronden uit 1545-1575. Schakels tussen Verleden en Heden
Auteur(s): Reinout Rutte & Bram Vannieuwenhuyze m.m.v. Yvonne van Mil
Uitgever: Bussum: Thoth; Tielt: Lannoo, 2018
UB-code: UB LK.12102gk: 162

De Bosatlas van de Wadden
Auteur(s): Meindert Schroor
Uitgever: Groningen: Noordhoff Atlasproducties, 2018
UB-code: UB LK.12114gk: 1626
Erfgoedmonumenten met o.a. de kaart: Overblijfselen van Kloosters, p.120.

Van graanschuur tot Tichelwerk: De Voorwerken van het Klooster Aduard
Auteur(s): Tunnella Reuderink-Kort
Uitgever: Aduard: Stichting Kloostermuseum Sint Bernardushof, 2018
UB-code: UB LK.02832gk: la.42/162

Kloosters in Limburg
Auteur(s): Frans Q. Hoebens
Uitgever: Utrecht: Stichting Matrijs, 2017
UB-code: UB KX.47599

De Bosatlas van Amsterdam
Auteur(s): –
Uitgever: Groningen: Noordhoff Atlasproducties, 2015
UB-code: UB LK.12056gk: 162.s
Middeleeuws Amsterdam (met overzicht van de negentien mannen- en vrouwenkloosters binnen de stadsmuur), p.14/15.

Geschiedenis van de Wadden: De CANON van de Waddeneilanden
Auteur(s): A. Doedens & Jan Houter
Uitgever: Zutphen: Walburgpers, 2015
UB-code: UB LK.12054gk: 1626
Oud kloostergoed: De Eilanden, Ludingakerke, Mariëndal en Klaarkamp, p.18-21.

De Bosatlas van het Cultureel Erfgoed
Auteur(s): –
Uitgever: Groningen: Noordhoff, 2014
UB-code: UB LK.12023gk: 162
Kloosters, p.242-243 met o.a.:
– Plattegrond klooster Ter Apel
– Kaart: Kloosterdorp Steyl bij Tegelen
– Kaarten: Rijksmonumentale kloosters en aanverwante gebouwen:
1. Buiten Noord-Brabant en Limburg
2. Noord-Brabant en Limburg: Buiten de binnenstad van Maastricht
3. Binnenstad van Maastricht

De Bosatlas van de Geschiedenis van Nederland
Auteur(s): Noordhoff Atlasproducties
Uitgever: Groningen : Noordhoff Atlasproducties, 2011
UB-code: UB LK.11933gk: 162 | HN.45431.h: D.0072
Kaart: Terpen [met aanduiding voor: ‘Kloosterwierde’ en ‘Dorp ontstaan op kloosterwierde’], p.30
Kaart: Kloosters in 8^e eeuw, p.80
Kaart [Europa]: Seculiere en geestelijke machtscentra [met o.a. belangrijke kloosters], p.86
Kaart: Belangrijke plaatsen in de Karolingische tijd [met o.a. abdijen], p. 87
Kaart: Kloosters omstreeks 1300, p.119
Kaart: Kloosters in de Friese landen (12^e tot midden 14^e eeuw), p.120
Grondbezit van kloosters, p.120
Kaart: Klooster Sint-Bernardus in Aduard: grondbezit, p.121
Klooster Sint-Bernardus in Aduard: plattegrond, p.121
Kaart: Moderne devotie: voornaamste kloosters en huizen aan het einde van de 15^e eeuw, p.165

Schematisch Overzicht van de Kloosters in de Provincie Groningen in de Middeleeuwen.
in: Emo’s Reis: Een Historisch Culturele Ontdekkingstocht door Europa in 1212, p16.
Auteur(s): Dick  E.H. de Boer 
Uitgever: –
UB-code: –
S.l. : Noordboek Davidsfonds 2011

Klöster und Stifte von der Merowingerzeit bis zum 1200 (kaart: IX.2) & Klöster und Stifte von um 1200 bis zur Reformation (kaart IX.3). in: Geschichtlicher Atlas der Rheinlande.
Auteur(s): Gerold Bönnen & Frank G. Hirschmann. 
Uitgever: Bonn: Habelt Verlag, 2006
UB-code: UB LK.05319gk: 1205
Met Beiheft IX/3: Klöster und Stifte von um 1200 bis zur Reformation.

De Afbeeldingen van Kerken op Van Deventers Gewestkaarten. in: Caert-Thresoor 21 (2002) 3, p.85-86.
Auteur(s): Herman Versfelt
Uitgever: –
UB-code: UB LT.07279gk
Met informatie over de aanduiding van kloosters op de kaart.

Atlas van het Christendom
Auteur(s): Henry Chadwick & Gillian Evans
Uitgever: Alphen aan den Rijn: Atrium, 1997
UB-code: UB LK.10830gk: 000/gd
Kaart met: Uitbreiding van Cisterciënzer orde 12^de en 13^de eeuw [Europa], p.69.
Kaart met: Kloosterscholen, kathedraalscholen en universiteiten, p.71.

Gewestkaarten van de Nederlanden door Jacob van Deventer, 1536-1545: met een Picturale Weergave van alle Kerken en Kloosters
Auteur(s): C. Koeman
Uitgever: Maasland: Stichting tot Bevordering van de Uitgave van de Stadsplattegronden van Jacob van Deventer; Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1994
UB-code: UB LK.10688gk: 162

De Stadsplattegronden van Jacob van Deventer
Auteur(s): C. Koeman (voorw.), J.C. Visser (inl.) & P.C.J. van der Krogt (eindred.)
Uitgever: Landsmeer: Robas, 1992-2001 (12 dl.)
UB-code: UBVU LK.10466gk: 162.s.

Spectrum Atlas van Historische Plaatsen in de Lage Landen
Auteur(s): A.F. Manning & M. de Vroede
Uitgever: Utrecht/Antwerpen: Spectrum, 1981
UB-code: Niet in UBVU
Cisterciënzerkloosters in de Middeleeuwen in de Lage Landen, p.37.

Atlas van de Nederlandse Beschaving
Auteur(s): J.J.M. Timmers
Uitgever: Amsterdam: Elsevier, 1957
UB-code: UB HX.05108xx
Kaart 23: Kloosters in Laat-Middeleeuws Nederland, p.79.

Gesellschaft und Wirtschaft, bildstatistisches Elementarwerk; das Gesellschafts- und Wirtschaftsmuseum in Wien zeigt in 100 Farbigen Bildtafeln Produktionsformen, Gesellschaftsordnungen, Kulturstufen, Lebenshaltungen
Auteur(s): Österreichisches Gesellschafts- und Wirtschaftsmuseum
Uitgever: Leipzig: Bibliographisches Institut ag., 1930
UB-code: UB LK.11018gk: 000/odg
Kaart 16: Klöster: die wichtigsten Klöster in Deutschland und Nachbargebieten.

Geschiedkundige Atlas van Nederland. Eerste Deel. Begin – 1561.
Auteur(s): S. Muller Hzn., J.G.S. Joosting, J.S. van Veen & A.A. Beekman
Uitgever: ’s-Gravenhage: Nijhoff, 1920.
UB-code: UB LA.08744gk: 162 en LK.11862gk: (mag) 162
De kerkelijke indeling omstreeks 1550 tevens kloosterkaart 
Kaart 9 bestaande uit blad met verklaring en blad 1-19
Carton A: De kloosters van Windesheim en de huizen der broeders en zusters des gemeenen levens
Carton B: De emuniteiten der kapittelkerken te Utrecht

Website:
HISGIS : https://hisgis.nl/projecten/fryslan/